www.eleni-charalambidou.com
Καλησπέρα Ελένη. Θα ήθελες να μας πεις λίγα λόγια για τη διασυνοριακή διαμεσολάβηση (cross-border mediation) και τη διαπολιτισμική διαμεσολάβηση (cross-cultural mediation);
Πώς ορίζονται αυτές οι δύο έννοιες;
– Καλησπέρα Γιώργο!
Η διασυνοριακή διαμεσολάβηση είναι η διαμεσολάβηση μεταξύ πολιτών (φυσικών προσώπων) ή εταιρειών και οργανώσεων (νομικών προσώπων) που υπάγονται σε δίκαια διαφορετικών χωρών. Αφορά διαφορές αστικής και εμπορικής φύσης, δηλαδή διαφορές μεταξύ ιδιωτών.
Η διαπολιτισμική διαμεσολάβηση είναι η διαμεσολάβηση μεταξύ φυσικών ή νομικών προσώπων που έχουν διαφορετικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά και μπορεί να αφορά είτε υποθέσεις εντός ενός κράτους, είτε διασυνοριακές.
Σε ποιες περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα συνήθης ή προτείνεται η λεγόμενη διασυνοριακή διαμεσολάβηση;
– Θα έλεγα πως οι πλέον συνήθεις περιπτώσεις είναι δύο:
- Σε εμπορικές διαφορές όπου οι επιχειρηματίες βιάζονται να επιλύσουν τη διαφορά τους για να συνεχίσουν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα απρόσκοπτα, πόσο δε μάλλον όταν αυτή η διαφορά αφορά ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας τα οποία δεν πρέπει να δημοσιευθούν και η μη άμεση επίλυσή τους δύναται να καταστρέψει τον επιχειρηματία. Ένδειξη για τη χρησιμότητα της διαμεσολάβησης αλλά και της εναλλακτικής επίλυσης διαφορών εν γένει στις διασυνοριακές εμπορικές διαφορές αποτελεί το γεγονός πως η συντριπτική πλειοψηφία των διεθνών εμπορικών συμβάσεων περιλαμβάνουν ρήτρες διαμεσολάβησης και διαιτησίας για την επίλυση των διαφορών.
- Σε διαφορές οικογενειακής φύσης (σε περιπτώσεις διανομής περιουσίας ή επιμέλειας τέκνου), όπου η δικαστική διαδικασία αφενός καθυστερεί αρκετά και έχει μεγάλο κόστος (μεταφράσεις, μετακινήσεις κτλ) και αφετέρου ένας δικαστής δεν μπορεί να γνωρίζει τις πολιτισμικές διαφορές που παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο μέσα σε μία οικογένεια.
Υπάρχουν και πολλές άλλες περιπτώσεις όμως που χρησιμοποιείται η διασυνοριακή διαμεσολάβηση. Για παράδειγμα σε περιπτώσεις πολέμων μετά την επίτευξη της ειρήνης, ή σε περιπτώσεις μεγάλων κατασκευαστικών έργων που θίγουν μεγάλες κοινότητες χρησιμοποιούνται διάφορες μορφές διαμεσολάβησης ή παραλλαγής αυτής για την επίλυση ζητημάτων που ο νόμος δε μπορεί να λύσει (π.χ. περιουσιακά, αποζημιώσεις κτλ)
Γιατί ενδείκνυται η διεξαγωγή διαμεσολάβησης για διαφορές μεταξύ πολιτών και εταιρειών που δραστηριοποιούνται σε διαφορετικές χώρες;
– Η ευελιξία της διαδικασίας της διαμεσολάβησης και το γεγονός πως οι λύσεις είναι πρακτικές και δε βασίζονται στο νόμο (χωρίς φυσικά να τον παραβιάζουν) αλλά στις ανάγκες των μερών, καθιστά τη διαμεσολάβηση μία ιδανική διαδικασία επίλυσης διασυνοριακών διαφορών. Ο λόγος είναι ότι σε μία τέτοια διαφορά, αν αυτή ακολουθήσει τη δικαστική οδό, προκύπτουν διάφορα ζητήματα, αφενός νομικά (δικαιοδοσίες, εφαρμοστέο δίκαιο) και αφετέρου πρακτικά (γλώσσα, τοποθεσία και χρόνος της δίκης), με αποτέλεσμα η επίλυση της υπόθεσης να γίνεται εφιάλτης. Αντίθετα, στη διαμεσολάβηση τα μέρη μπορούν να διαμορφώσουν και πρακτικά και ουσιαστικά μία διαδικασία ευέλικτη που θα εξυπηρετεί τις ανάγκες τους.
Δηλαδή τι είδους πρακτικές ευκολίες θα έχουν;
– Για παράδειγμα, ως προς τη γλώσσα, μπορούν να ορίσουν διαμεσολαβητή που θα μιλάει και τις δύο γλώσσες των μερών, ή να ορίσουν δύο διαμεσολαβητές οι οποίοι μεταξύ τους θα επικοινωνούν στα αγγλικά, ή ακόμη και να επιλέξουν διερμηνείς. Ως προς τον τόπο και το χρόνο διεξαγωγής, μπορούν να τους επιλέξουν ανάλογα με τις δυνατότητές τους και μπορεί να είναι ακόμη και μια τρίτη χώρα στη μέση της απόστασης μεταξύ τους, αλλά μία διαμεσολάβηση επίσης να διεξαχθεί και με τη βοήθεια της τεχνολογίας μέσω διαδικτύου όπου τα μέρη δε θα χρειαστεί να μετακινηθούν καθόλου. Δεν υπάρχει πρακτικός περιορισμός στις επιλογές τους.
-Είναι εμφανές το πλεονέκτημα της διαμεσολάβησης λόγω της ευελιξίας της.
Καταλαβαίνεις πως οι περισσότερες από αυτές τις δυνατότητες δεν προσφέρονται αν κάποιος ακολουθήσει τη δικαστική οδό, ενώ η διαφορά στο χρόνο και στα έξοδα (ειδικά αν κάποιος δε χρειαστεί να μετακινηθεί καθόλου για να λύσει μία διαφορά) είναι τεράστια. Πέρα όμως από τις πρακτικές ευκολίες, το γεγονός ότι δε θα υπάρχουν νομικές επιπλοκές ως προς το εφαρμοστέο δίκαιο, καθώς τα μέρη θα διανείμουν το αντικείμενο της διαφοράς τους ανάλογα με τις ανάγκες τους, καθιστά τη διαδικασία πολύ πιο αποτελεσματική. Αυτός άλλωστε ήταν και ο λόγος που η Ευρωπαϊκή Ένωση το 2008 εξέδωσε την Οδηγία 52/2008/ΕΚ ώστε να υπάρξει ένα ομοιόμορφο πλαίσιο σε όλα τα κράτη μέλη που θα επισπεύσει την επίλυση των διαφορών συναινετικά.
– Ανέφερες προηγουμένως τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες μίας διασυνοριακής οικογενειακής διαφοράς. Τι ιδιαιτερότητες έχει γενικά μία διαφορά με διαπολιτισμικά χαρακτηριστικά;
Οι διαφορά πολιτισμικών χαρακτηριστικών μπορεί από μόνη της να είναι λόγος συγκρούσεων ή δημιουργίας μία διαφοράς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η θρησκεία, η οποία μπορεί να προκαλέσει συγκρούσεις σε επίπεδο κοινωνικό αλλά και οικογενειακό.
– Θα μπορούσες να μας δώσεις μερικά παραδείγματα;
Π.χ. ως προς το ποια θρησκεία θα ακολουθούν τα παιδιά, ποιες εορτές θα εορτάζει η οικογένεια, τι είδους ενδυμασία και διατροφικές συνήθειες ή νηστείες θα ακολουθεί, το αν επιτρέπεται το διαζύγιο, το πώς θα φέρεται η γυναίκα κτλ.
– Εκτός από τη θρησκεία;
Πολιτισμικά χαρακτηριστικά αποτελούν επίσης η γλώσσα, η συζήτηση στον ενικό ή στον πληθυντικό, ο τρόπος ζωής, η στάση απέναντι στο άλλο φύλο ή σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες. Π.χ. σε ορισμένες κουλτούρες δε γίνεται αποδεκτό ένας άντρας επιχειρηματίας να συνδιαλέγεται με γυναίκα επιχειρηματία, ενώ σε άλλες θεωρείτε ως έλλειψη σεβασμού το να μη διαπραγματευτεί μία συμφωνία ο διευθυντής της εταιρείας και να στείλει στη θέση του κάποιο στέλεχος.
Πέρα όμως από τις εμφανείς πολιτισμικές διαφορές, υπάρχουν και πολιτισμικές διαφορές σε ζητήματα ήσσονος σημασίας, όπως στον τρόπο ζωής ή σε περίπτωση που αναφερόμαστε σε εταιρείες, σε αυτό που ονομάζουμε “κουλτούρα εταιρείας”.
– Αυτό πώς επηρεάζει τη διαμεσολάβηση;
Πρώτα απ’ όλα πρέπει να αναφέρουμε πως κάθε διαμεσολάβηση μπορεί να κρύβει διαφορές που βασίζονται σε πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Για να δώσω ένα παράδειγμα, μπορεί η επικοινωνία μεταξύ δύο συγγενών να έχει σταματήσει επειδή ο ένας θεωρεί τον άλλον κακό παράδειγμα για τον τρόπο ζωής του ή γιατί θεωρεί το ντύσιμό του προκλητικό και αυτό έχει προκαλέσει τριβές μεταξύ τους που με τα χρόνια κατέληξαν σε σοβαρά προβλήματα. Ο εντοπισμός αυτών των διαφορών θα βοηθήσει ουσιαστικά στην επίλυση του προβλήματος, δεδομένου ότι πολλές φορές αυτά προκαλούνται λόγω κακής επικοινωνίας και όχι λόγω ουσιαστικού προβλήματος.
Επίσης, είναι σημαντικό τα όποια πολιτισμικά στοιχεία να γίνουν αντιληπτά ώστε να συμπεριληφθούν στη λύση του προβλήματος.
– Και ποιος είναι ο ρόλος του διαμεσολαβητή;
Ο διαμεσολαβητής πρέπει πάντα να έχει υπόψη του τα επιμέρους πολιτισμικά στοιχεία και να προσπαθεί να εντοπίσει αν αυτά ευθύνονται για το πρόβλημα, ή αν πρέπει να ληφθούν υπόψη σε μία πιθανή λύση για να ικανοποιηθούν τα μέρη.
Σε πιο πολύπλοκες υποθέσεις, όπου το ζήτημα αφορά σοβαρές πολιτισμικές διαφορές (π.χ. μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών ή εθνικών ή θρησκευτικών ομάδων), είναι απαραίτητο ο διαμεσολαβητής να έχει ειδική εκπαίδευση, εμπειρία και προηγούμενη επαφή με ομάδες με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ώστε όχι μόνο να εντοπίσει τα ζητήματα, αλλά και να σχεδιάσει μια διαδικασία που θα είναι κατάλληλη για όλα τα μέρη και δε θα προσβάλει κανένα από αυτά.
-Σε ευχαριστώ πολύ!
Συνέντευξη στον Γιώργο Παπαδόπουλο
