Η Αγγελική Γιαννάτου διορίστηκε το 1982 στη δημόσια εκπαίδευση και υπηρέτησε ως Φιλόλογος στο 2ο Γυμνάσιο Ασπροπύργου, από το 1983 ως το 2014, του οποίου διετέλεσε Διευθύντρια τα τέσσερα τελευταία χρόνια. Είναι κάτοχος του μεταπτυχιακού διπλώματος «Θεωρία και πράξη της Διδασκαλίας και της Αξιολόγησης». Εκπαιδεύτηκε θεωρητικά και βιωματικά ως «Σύμβουλος Ομάδων και Οργανισμών» στον «Ελληνικό Οργανισμό Ψυχοθεραπείας και Εκπαίδευσης στην Ομαδική Ανάλυση» (Hellenic Organisation in Psycotherapy and Education in Group Analysis–HOPE IN GA).
Αυτό αποτελεί το δεύτερο μέρος της συνέντευξης. Το πρώτο μέρος μπορείτε να το βρείτε εδώ.
Ερ: Πείτε μας μερικά πράγματα για το ρόλο των συντονιστών.
Απ: O συντονιστής εισάγει την κουλτούρα της ομάδας. Την καλεί να προτείνει τους κανόνες λειτουργίας της, να διατυπώσει το σκοπό και τους στόχους της και να εκφράσει τις προσδοκίες της. Η ομάδα εκπαιδεύεται να δίνει λύση στα προβλήματά της και να ξεπερνάει τις κρίσεις της. Όπως θα έλεγε ο Patrik de Mare για τις μεσαίες και μεγάλες ομάδες, το κοινωνικό μίσος και η επιθετικότητα μέσω του διαλόγου μετατρέπεται σε έναν ιδιαίτερο πολιτισμό αυτής της μικροκοινωνίας. Θεραπεύουν δηλ. τη βία και την επιθετικότητα της κοινωνίας και τη μετατρέπουνσε διάλογο. Οι αρχές που διέπουν τη λειτουργία της ομάδας είναι οι βασικές αρχές των κοινοτήτων κατά Rapoport: ο εκδημοκρατισμός, η επιτρεπτικότητα (όσον αφορά στην έκφραση συναισθημάτων), η αντιμετώπιση της πραγματικότητας και ο κοινοτισμός.
Ο ρόλος των συντονιστών είναι να εξασφαλίζουν τα όρια με αγάπη, να συντονίζουν τη συζήτηση και να οργανώνουν τις δραστηριότητες. Αυτές περιλαμβάνουν ασκήσεις, θεατρικά παιχνίδια, παίξιμο ρόλων, ζωγραφική. Εδώ θα ήθελα να επισημάνω το γεγονός ότι μυήθηκα στις θεατρικές τεχνικές με τη συμμετοχή μου σε σεμινάρια του Πανελλήνιου Δικτύου για το Θέατρο στην Εκπαίδευση και η υιοθέτησή τους έδωσε νέα πνοή στην εκπαίδευση της ομάδας.
Ερ: Ποια είναι τα οφέλη των παιδιών που εκπαιδεύονται για να γίνουν Διαμεσολαβητές ; Πώς αυτό συνδράμει στον θεσμό της οικογένειας;
Απ: Στις συναντήσεις της ομάδας τα παιδιά μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους καθώς και τα συναισθήματα των άλλων, να ελέγχουν το θυμό τους, εξασκούνται στην ενεργητική ακρόαση, αποκτούν ενσυναίσθηση, μαθαίνουν ποια είναι τα δικαιώματά τους και πώς μπορούν να τα διεκδικούν, μαθαίνουν τους κανόνες και την τεχνική της Διαμεσολάβησης και, το κυριότερο, αποκτούν ανεκτικότητα στο διαφορετικό και αναπτύσσουν μεταξύ τους αλληλεγγύη, αλληλοσεβασμό και το αίσθημα του «ανήκειν». Το τελευταίο είναι ιδιαίτερα σημαντικό για παιδιά που αισθάνονται περιθωριοποιημένα ή ανήκουν σε δυσλειτουργικές οικογένειες, ή ακόμη στερούνται και αυτήν την παρουσία γονιών. Σε τέτοιες περιπτώσεις, που δεν υπάρχουν γονείς, η ομάδα λειτουργεί ως ένα βαθμό ως υποκατάστατο της οικογένειας. Από την άλλη μαθαίνουν να λύνουν και τις διαφορές μέσα στην οικογένεια με έναν διαφορετικό τρόπο. Δεν είναι τυχαίο ότι αν έμπαινε ένα παιδί στην ομάδα, κατά κανόνα έμπαιναν και τα μικρότερα αδέλφια του, όταν έρχονταν στο Γυμνάσιο. Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι από μία πολύτεκνη οικογένεια έγιναν Διαμεσολαβητές και τα 6 αδέλφια που φοίτησαν στο σχολείο από τότε που ξεκίνησε το Πρόγραμμα, τα οποία είχαν και έχουν πολύ καλές σχέσεις μεταξύ τους. Επειδή μάλιστα η εκπαίδευση είναι μία ευχάριστη και βιωματική διαδικασία που περιλαμβάνει παιχνίδια, αλλά και συζητήσεις για θέματα που απασχολούν τα παιδιά μέσα στο σχολείο, παρόλο που μετά το τέλος των μαθημάτων ήταν κουρασμένα, κάθονταν σχεδόν όλα κάθε φορά ακόμη και αυτά που μεταφέρονταν στο σπίτι τους με το σχολικό λεωφορείο, το οποίο το έχαναν και πήγαιναν με το αστικό.
Ερ. Ποια τα οφέλη για τους εμπλεκόμενους σε μία σύγκρουση από τη διαδικασία της διαμεσολάβησης; Πώς νιώθουν;
Σε ερωτηματολόγια που έχουν απαντήσει λένε ότι ενώ στην αρχή είχαν άγχος, γιατί δεν ήξεραν τη διαδικασία ή θυμό, σιγά σιγά άρχιζαν να νιώθουν ασφαλείς, γιατί οι Διαμεσολαβητές τους ενέπνεαν εμπιστοσύνη. Όσο μιλούσαν τους έφευγε ο θυμός και στο τέλος αισθάνονταν ανακουφισμένοι , γιατί το πρόβλημα λύθηκε ή γιατί ξαναέγιναν φίλοι με το άλλο παιδί. Θυμάμαι χαρακτηριστικά δύο κορίτσια που ήρθαν κλαίγοντας σε μένα, γιατί είχαν τσακωθεί, ενώ ήταν φίλες και πραγματικά υπέφεραν. Στην εφηβεία ειδικά έχει πολύ μεγάλη σημασία η φιλία. Μετά τη Διαμεσολάβηση έφυγαν χαρούμενα και αγκαλιασμένα. Αγόρια μετά από σφοδρότατες συγκρούσεις έφευγαν ήρεμα και χαμογελαστά, χωρίς να έχουν στο μυαλό τους την εκδίκηση. Ένα αγόρι μετά από μία πολύ σφοδρή σύγκρουση, αντί να πει στον άλλον ότι θα λογαριαστούν μετά το σχολείο, άρχιζε να φωνάζει στο προαύλιο: “Διαμεσολάβηση! Τώρα!” Ήθελε να λυθεί άμεσα το πρόβλημα και πράγματι, λύθηκε. Τέλος, η Διαμεσολάβηση βάζει τέλος στη θυματοποίηση. Τα “θύματα” αποκτούν φωνή. Παύουν να φοβούνται και αντιμετωπίζουν το “θύτη” ισότιμα, με θάρρος, γιατί νιώθουν ασφαλή στη Διαμεσολάβηση και δεν έχουν τίποτε να φοβηθούν για μετά… Έτσι ο “θύτης” “αφοπλίζεται”, αφού νιώθει ότι ο άλλος δεν τον φοβάται και τα παύουν τα “θύματα” να αισθάνονται και να γίνονται θύματα.
Ερ. Ποια τα οφέλη για το σχολείο;
Μείωση της βίας και του εκφοβισμού, καλύτερες σχέσεις. Στο σχολείο μου σταμάτησε το “ξεκαθάρισμα λογαριασμών” που γινόταν εκτός σχολείου. Δεν υπήρχε πια λόγος… Αποδοχή του διαφορετικού στην πράξη, αφού στην ίδια ομάδα είχαμε μαθητές Ρομά, αλλοδαπούς, Έλληνες, “καλούς”, “κακούς” μαθητές κλπ. και όλοι ήταν και ένιωθαν ισότιμοι. Το ίδιο νιώθουν και στη Διαμεσολάβηση, αν τύχει οι Διαμεσολαβούμενοι να είναι “διαφορετικοί”.
Ερ: Ποιες θα λέγατε επιγραμματικά ότι είναι οι αρχές της σχολικής διαμεσολάβησης;
Απ: Οι βασικές αρχές της διαμεσολάβησης όπως εφαρμόζεται στο σχολικό περιβάλλον, θα λέγαμε ότι είναι οι ακόλουθες:
- Δεν κατηγορούμε ο ένας τον άλλον
- Δεν ψάχνουμε να βρούμε ποιος φταίει, αλλά τι φταίει
- Ακούγονται όλες οι πλευρές και αντιμετωπίζονται ισότιμα
- Ο καθένας αναλαμβάνει το δικό του μερίδιο ευθύνης
- Δεν κρίνουμε και δε σχολιάζουμε αυτά που ακούμε
- Γίνονται διευκρινιστικές ερωτήσεις
- Προσπαθούμε να καταλάβουμε ο ένας τον άλλον
- Εκφράζουμε τα συναισθήματά μας , τα αιτήματα και τις επιθυμίες μας
- Προσπαθούμε να βρούμε λύσεις χωρίς να υπάρχουν νικητές και ηττημένοι
Ερ: κ.Αγγελική, σαν επίλογο, πείτε μας εσείς ό,τι κρίνετε πως θα ωφελήσει τους αναγνώστες της ιστοσελίδας μας σχετικά με τον θεσμό της σχολικής διαμεσολάβησης.
Απ: Αυτό που αποδεικνύεται στην πράξη σχετικά με τη λειτουργία της ομάδας διαμεσολάβησης (αλλά και όλων όσων βασίζονται στην ίδια φιλοσοφία ) είναι ότι:
- Είναι δυνατόν να τηρούνται τα όρια χωρίς τιμωρίες και αποκλεισμούς. (Κανείς δεν είναι «άχρηστος» ή «ανεπιθύμητος») Δεν είναι ο φόβος της τιμωρίας που κάνει τα παιδιά να φέρονται καλά, αλλά η χαρά που δοκιμάζουν όταν κάνουν κάτι καλό για τον εαυτό σου και τους άλλους.
- Οι συγκρούσεις, που είναι αναπόφευκτο να εκδηλώνονται σε κάθε ομάδα, μπορούν να αποκλιμακώνονται και να αντιμετωπίζονται εποικοδομητικά ως μέσον που βοηθάει στην προσωπική ωρίμανση και στην ενδυνάμωση της ενότητας και της συνοχής της ομάδας.
- Τα παιδιά μπορούν να δείχνουν συνέπεια στις υποχρεώσεις τους ακόμη και χωρίς το κίνητρο του «βαθμού» και το φόβο των «απουσιών». Το πιο αποτελεσματικό κίνητρο για να κάνουν κάτι είναι να βρίσκουν νόημα σ΄αυτό και να τους είναι ευχάριστη η διαδικασία.
- Έχουμε κι εμείς να μάθουμε από τα παιδιά. Πολλές φορές έχουν πιο καθαρό μυαλό και ψυχραιμία, ώστε να βρίσκουν λύσεις εκεί που εμείς ίσως να νιώθουμε ανεπαρκείς. Αυτό όμως για να συμβαίνει, πρέπει προηγουμένως να τα έχουμε μάθει να λειτουργούν ως ομάδα.
- Όταν δεν υπάρχουν διακρίσεις σε «καλούς» και «κακούς», όταν όλα συζητιούνται ανοιχτά, χωρίς αλληλοκατηγορίες και με τη διάθεση ο καθένας (όχι μόνο τα παιδιά, αλλά και εμείς) να ακούσει τον άλλον και να αναγνωρίσει το δικό του μερίδιο ευθύνης, χωρίς αίσθημα ενοχής, τότε όλα διορθώνονται.
- Η συμμετοχή μου στο πρόγραμμα επί 9 χρόνια με έκανε να αντιμετωπίζω το ρόλο μου ως εκπαιδευτικού (αλλά και ως διευθύντριας) με ένα διαφορετικό τρόπο από ό,τι στο παρελθόν. Δεν είμαστε στο σχολείο για να δίνουμε διαλέξεις και να κάνουμε κηρύγματα ως δήθεν κάτοχοι της αλήθειας ή για να μεταδίδουμε μόνο γνώσεις και να καλλιεργούμε ακαδημαϊκές ικανότητες, αλλά κυρίως για να «ακούμε» ο ένας τον άλλον και για να δημιουργούμε ένα ασφαλές, ανθρώπινο και ευχάριστο περιβάλλον μέσα στο οποίο τα παιδιά θα είναι χαρούμενα και θα μάθουν πώς να μαθαίνουν και πώς να σχετίζονται.
Συνέντευξη στον Γιώργο Παπαδόπουλο
