Οι μορφές επίλυσης των διαφορών θα μπορούσαν να ομαδοποιηθούν σε δύο βασικές κατηγορίες: της συνήθους επίλυσης και της εναλλακτικής επίλυσης. Στην κατηγορία της συνήθους επίλυσης μπορεί, κατά βάση, να υπαχθεί η δικαστική οδός. Στην δεύτερη κατηγορία, της εναλλακτικής επίλυσης, συνήθως τοποθετούνται η διαιτησία, η δικαστική μεσολάβηση, ο εξωδικαστικός συμβιβασμός, η διαμεσολάβηση και οι διαπραγματεύσεις. Σίγουρα υπάρχουν κι άλλες κατηγορίες, όμως αυτές είναι οι πιο γνωστές και αναγνωρίσιμες.
Καθεμία απ’τις μορφές αυτές διαφέρουν τόσο στον τρόπο, τη διαδικασία ή το κόστος όσο και στο τελικό αποτέλεσμα και τις έννομες (και μη) συνέπειες που επιφέρουν. Για τον λόγο αυτό ακριβώς υπάρχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα στην επιλογή της μιας ή της άλλης μορφής επίλυσης διαφοράς. Για παράδειγμα, στη διαιτησία ορίζεται ένας δικαστής (“δικαστικός λειτουργός”, όπως ορίζεται στα 867 επ. του ΚΠολΔ, με τουλάχιστον 5ετή εμπειρία), τον οποίο επιλέγουν τα μέρη που έχουν τη διαφορά. Η διαδικασία προσομοιάζει και ίσως αποτελεί αντικατοπτρισμό της διαδικασίας στα δικαστήρια. Και αυτό, διότι εν τέλει, μετά την εξέταση της υπόθεσης από τον διαιτητή και, αφού ο τελευταίος ακούσει τα μέρη, εκείνος είναι που εκδίδει την διαιτητική απόφαση. Ενυπάρχει μεν η ιδιωτικότητα στη διαδικασία (δηλαδή, είναι μυστική η διαδικασία κι άρα μακρυά απ’τα φώτα της δημοσιότητας), πλην όμως τα μέρη αποκλείονται απ’τον φυσικό τους δικαστή! Δηλαδή δεν μπορούν να προχωρήσουν σε δικαστικό αγώνα άπαξ και επιλέξουν την διαιτησία ως τρόπο επίλυσης της διαφοράς τους.
Στις εναλλακτικές μορφές επίλυσης ενυπάγεται και η δικαστική μεσολάβηση. Εδώ υπάρχει μεγάλη σύγχυση ακόμη κι από τον νομικό κόσμο, παρόλο που ο νόμος είναι απόλυτα σαφής και ξεκάθαρος! Άλλη διαδικασία η δικαστική μεσολάβηση και άλλη, εντελώς διαφορετική, η διαμεσολάβηση. Η δικαστική μεσολάβηση υπάρχει ως άρθρο στο 214Β του ΚΠολΔ και, στην ουσία, είναι μια διαδικασία που επιχειρείται από δικαστή (συνήθως Πρόεδρο Πρωτοδικών ή Εφετών) που δεν είναι πρόσωπο κοινής επιλογής κι αποδοχής των μερών που έχουν τη διαμάχη. Και, φυσικά, εφόσον η όλη διαδικασία έχει ως πρωτεργάτη δικαστή, πάλι προστίθεται στα μέρη επιπρόσθετο ψυχολογικό βάρος της “εικόνας που θα παρουσιάσουν” με το όποιο κόστος και αντίκτυπο.
Στον εξωδικαστικό συμβιβασμό (214Α του ΚΠολΔ) δεν ορίζεται κάποιος τρίτος που να επιβλέπει τη διαδικασία: ούτε δικαστής ούτε μεσολαβητής δικαστικός ούτε διαμεσολαβητής. Συμμετέχουν μόνο τα μέρη και οι νομικοί τους παραστάτες. Αυτό, αυτόματα δημιουργεί παρόμοιο πλαίσιο με τις διαπραγματεύσεις, όπου πάλι είναι τα μέρη χωρίς ή με εξειδικευμένους διαπραγματευτές δίχως την παρουσία αμερόληπτου κι ουδέτερου τρίτου.
Όλες οι διαδικασίες που προαναφέρθηκαν έχουν και κάποιο σημείο τρωτό σε αντίθεση με τον θεσμό της διαμεσολάβησης. Κι αυτό αποτελεί προσωπική άποψη του γράφοντος. Διότι με τη διαμεσολάβηση ξεπερνιούνται όλα τα τρωτά σημεία των προαναφερθεισών διαδικασιών και ενισχύεται τόσο θεσμικά το κάθε μέρος όσο και πρακτικά (δηλαδή, ψυχολογικά, χρονικά κλπ). Με την διαμεσολάβηση (όπως ισχύει με τον Ν.4512/2018) υπάρχει συγκεκριμένο θεσμικό πλαίσιο κι άρα δεν πρόκειται για κάποια διαδικασία ‘κομπογιαννίτικη’ ή ‘παιχνίδι’ όπως δυστυχώς έχει ακουστεί… Ο διαμεσολαβητής, ένας εξειδικευμένος, εκπαιδευμένος (δικηγόρος στο επάγγελμα συνήθως) έρχεται ως τρίτο μέρος. Άρα, ανεξάρτητος και ουδέτερος να συνδράμει τα μέρη και να τα υποβοηθήσει ώστε εκείνα να λύσουν την διαφορά τους.
Η βασική (πολύ βασική) διαφορά με την διαιτησία είναι ότι με την διαμεσολάβηση ξεπερνιέται το ‘πρόβλημα’ της προσφυγής στον φυσικό δικαστή (δηλαδή, το να κινηθείς δικαστικά για να ασκήσεις τα νόμιμα). Αν τα μέρη επιλέξουν τη διαδικασία της διαμεσολάβησης μπορούν,αν διαπιστώσουν ότι ‘δεν βγάζει πουθενά’, να συντάξουν πρακτικό αποτυχίας και να προχωρήσουν δικαστικά. Επίσης, δεν είναι δικαστής ο διαμεσολαβητής κι άρα, αυτόματα, ξεπερνιέται το ψυχολογικό αυτό πρόσκομμα και άγχος που έχει λογικά ο κάθε μέσος πολίτης όταν στέκεται απέναντι σε δικαστή. Επίσης, πολύ σημαντικό: τα μέρη αποφασίζουν στην διαμεσολάβηση, σε αντίθεση με τον θεσμό της διαιτησίας. Επιπρόσθετα, η διαμεσολάβηση μπορεί να αποτελέσει τον κινητήριο μοχλό για να αυξήσει τα οφέλη έναντι μιας πιθανώς πολύ κοστοβόρας διαδικασίας διαιτησίας.
Ο κάθε δρόμος έχει κι ένα τέλος. Με την διαμεσολάβηση, όμως, έχουμε το εξής όμορφο: συνδέονται όλοι οι δρόμοι. Κι όχι απλώς συνδέονται, αλλά υπάρχει ανοικτός διάλογος και αρμονική συνύπαρξη. Η διαμεσολάβηση συνδέει τις υπόλοιπες μορφές επίλυσης διαφορών, διότι αγκαλιάζει και ‘χωράει’ μέσα στα διακριτά, διαρθρωμένα πλαίσια και στάδιά της όλα τα οφέλη των υπόλοιπων απαλλαγμένα από τα τρωτά τους σημεία. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά;
Αν για παράδειγμα, τα μέρη ξεκινήσουν με διαιτησία, ο δρόμος αυτός τελειώνει οριστικά με την έκδοση της διαιτητικής απόφασης. Όμως, αν τα μέρη ξεκινήσουν με διαμεσολάβηση μπορούν να διακόψουν (σσ: πρακτικό αποτυχίας) και να ξεκινήσουν διαιτησία. Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και με τη δικαστική οδό. Με την διαμεσολάβηση διαφυλάττεται το δικαίωμα για δικαστική προστασία σε περίπτωση αποτυχίας των συνεδριών της διαμεσολάβησης.
Η διαμεσολάβηση εμπεριέχει και διαπραγματεύσεις, εμπεριέχει και τη μυστικότητα και την εχεμύθεια και την ψυχολογική (αλλά και πρακτική) ασφάλεια του ότι ‘δεν δικάζομαι τώρα’. Ακούγονται όλες οι απόψεις, υπάρχει δυνατότητα αλλαγής σχεδίων, πλάνων, προτάσεων και αντιπροτάσεων. Κι όλα αυτά με την διακριτική και καίρια συνδρομή του διαμεσολαβητή. Είναι μια ουσιαστική δύναμη η διαμεσολάβηση διότι τα μέρη συνδιαμορφώνουν το πλαίσιο που τα συμφέρει. Αυτά και μόνον αυτά. Απλώνοντας όλα χαρτιά στο τραπέζι, υπάρχει η απαιτούμενη σαφήνεια ώστε να δουν τα μέρη αν υπάρχει χώρος να βρουν αυτό που επιζητούν.
Γι’αυτό και θεωρούμε ότι η διαμεσολάβηση είναι εκείνη η διαδικασία επίλυσης που αποτελεί τον σύνδεσμο ανάμεσα στις μορφές επίλυσης των διαφορών. Δεν λέμε ότι είναι ο μοναδικός δρόμος. Είναι εναλλακτικός τρόπος επίλυσης διαφορών και συνδράμει εκεί όπου ο κλασικός δρόμος ίσως φανεί δυσβάσταχτος. Η διαμεσολάβηση βοηθά με τρόπο ουσιαστικό, αθόρυβο, ήρεμο και με χειρουργική ακρίβεια προστατεύοντας εν τέλει τα ίδια τα μέρη.
