Το ‘Μικρό βιβλίο της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης’ είναι ένα εξαιρετικό πόνημα του Howard Zehr που με την φιλοσοφία, την ευφυία και την λογική του επηρέασε πολλαπλά τόσο τις ίδιες τις ΗΠΑ όσο και πολλές άλλες χώρες και κοινότητες σε όλο τον κόσμο. Πριν περιγράψουμε σύντομα το βιβλίο αυτό, ας απαντήσουμε σε δύο λογικά και βασικά ερωτήματα: Πώς προέκυψε η Επανορθωτική Δικαιοσύνη; Και, ακόμα: Ποια η φιλοσοφία-βάση της;
Η ιδέα της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης άρχισε δειλά-δε
ιλά να πρωτοεμφανίζεται περίπου στη δεκαετία του 1970. ‘Πατέρας’ του τότε νεότευκτου κινήματος ήταν ο Howard Zehr, συγγραφέας αυτού του βιβλίου (και άλλων μετέπειτα). Η ιδέα της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης είχε έρθει ως πηγαία εναλλακτική πρόταση στο τιμωρητικό σύστημα Δικαιοσύνης που ίσχυε στις ΗΠΑ αλλά και στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες του δυτικού κόσμου.
Η βάση της Τιμωρητικής Δικαιοσύνης είναι η ακόλουθη: όποιος διαπράττει κάποιο αδίκημα, οφείλει να πληρώσει γι’αυτό. Η Επανορθωτική Δικαιοσύνη άρχισε σιγά-σιγά να κερδίζει έδαφος και υποστηρικτές σε όλο τον κόσμο. Πλέον αποτελεί αρμονικό συμπλήρωμα της ισχύουσας Τιμωρητικής δικαιοσύνης, με πλήρη νομική κατοχύρωση και εφαρμογή σε κάποιες χώρες. Η κεντρική της ιδέα, η φιλοσοφία της είναι εντελώς διαφορετική. Στην Επανορθωτική Δικαιοσύνη δεν ασχολούμαστε μόνο με τον δράστη: πρωτεύουσα θέση κατέχει και το θύμα, το οποίο συμμετέχει στη διαδικασία της Επανόρθωσης εθελοντικά και δίχως καμία πίεση.
Ο Howard Zehr, δημιουργός του Zehr Institute for Restorative Justice, δημιούργησε δύο τριάδες ερωτήσεων που αφορούν στις βασικές διαφορές της Τιμωρητικής από την Επανορθωτική Δικαιοσύνη. Στην Τιμωρητική Δικαιοσύνη τα κυρίαρχα ερωτήματα είναι: 1) Ποιοι κανόνες-νόμοι καταπατήθηκαν; 2) Ποιος διέπραξε το αδίκημα; 3) Ποια θα είναι η καταλογιζόμενη ποινή; Αντιθέτως, στην Επανορθωτική Δικαιοσύνη τα ερωτήματα που αναδύουν είναι τα εξής τρία: 1) Ποιος έχει πληγωθεί; 2) Ποιες είναι οι ανάγκες του; 3) Ποιος έχει την υποχρέωση να ασχοληθεί/αντιμετωπίσει τις ανάγκες, να διορθώσει τα τραύματα και να αποκαταστήσει τις διαπροσωπικές σχέσεις;
Μέσα από το υπέροχο αυτό βιβλίο-ευαγγέλιο, παρουσιάζεται όλη η συμπυκνωμένη σοφία μιας εναλλακτικής πρότασης ζωής που θεωρεί τον άνθρωπο όχι ως μονάδα, αλλά ως ενεργό πολίτη, μέρος αναπόσπαστο μιας βιώσιμης κοινότητας. Μιας κοινότητας της οποίας τα μέλη αλληλεπιδρούν ζωντανά μεταξύ τους. Μιας κοινότητας που ψάχνει την ουσία της δημιουργίας των προβλημάτων που αναφάνηκαν κι όχι την απλή βιαστική καταδίκη του παραβάτη. Γι’αυτό και: ‘A harm to one is a harm to all’ (ελληνιστί, ‘Το τραύμα του ενός είναι τραύμα όλων’). Το 108 σελίδων βιβλίο είναι πολύ δύσκολο να το παρουσιάσει κανείς επαρκώς σε μερικές παραγράφους, κάτι που με προβλημάτιζε αρκετό καιρό και γι’αυτό δεν είχα το θάρρος να το παρουσιάσω ως τώρα.
Το βιβλίο αυτό είναι δομημένο σε τέσσερα βασικά κεφάλαια: την εισαγωγή, τους βασικούς κανόνες της Επανορθωτικής Δικαιοσύνης, τα είδη των Επανορθωτικών Πρακτικών καθώς και το ‘Μετά από εδώ, τι;’ που, ουσιαστικά, πρόκειται για ένα κεφάλαιο που αναφέρεται στον διάλογο που θα πρέπει να έχει κάθε ‘Δικαιοσύνη’ αν θέλει να καλείται Δικαιοσύνη. Το βασικό τμήμα του βιβλίου συνοδεύεται από πέντε παραρτήματα εξαιρετικά χρήσιμα για κάθε πολίτη-μέλος μιας κοινότητας καθώς και πλούσιο βιβλιογραφικό υλικό και δεκάδες επιστημονικές μελέτες.
Γνωρίζω πολύ καλά ότι η παρούσα βιβλιοπαρουσίαση ελάχιστα μόνο μπορεί να μεταφέρει το βάθος, την ποικιλία, την ουσία αλλά και το σεβασμό που αποπνέει το βιβλίο αυτό του Howard Zehr. Γι’αυτό, προτείνω ένθερμα να το διαβάσετε μόνοι σας. Μπορείτε να το προμηθευθείτε εύκολα με μια απλή αναζήτηση σε μεγάλες πλατφόρμες online αγορών. Εγώ το αγόρασα ως μέρος μια τετράδας βιβλίων που εκδόθηκαν μαζί υπό τον τίτλο “The big book of Restorative Justice” (εκδ. The Justice and Peacebulidng Series) και περιλαμβάνει ακόμη τρία βιβλία τα οποία και θα αποπειραθώ να παρουσιάσω αφού ολοκληρώσω πρώτα την ανάγνωσή τους.
