Μία από τις βασικές δεξιότητες απαραίτητη και χρήσιμη στην εξώδικη επίλυση των διαφορών είναι η ενεργητική ακρόαση. Δεν είναι εφικτή η περιέλευση σε αμφότερα ικανοποιητική και ουσιαστική συμφωνία δίχως να επικοινωνήσουν αμφότερες οι πλευρές αληθινά. Η ενεργητική ακρόαση είναι μια εξόχως σημαντική δεξιότητα επικοινωνίας που έχει ως στόχο να με μάθει όχι απλώς να ακούω τον συν+ομιλητή μου αλλά και να τον προσλαμβάνω με τρόπο που να μαθαίνω να αντιλαμβάνομαι την αιτία των λεγομένων του, δηλαδή το γιατί λέει αυτά που λέει. Σημαίνει το να είμαι παρών στη συζήτηση που κάνω μαζί του.
Η ενεργητική ακρόαση σημαίνει ότι είμαι πράγματι παρών: όχι μόνο σωματικά (γνέφοντας καταφατικά), αλλά και νοητικά-ψυχικά-πνευματικά. Επιπρόσθετα, σημαίνει πως ακούω χωρίς να διακόπτω. Πως ακούω και δεν προσποιούμαι ότι ακούω. Σημαίνει επίσης πως ακούω χωρίς να προετοιμάζω τη δική μου….επίθεση. Ενεργητική ακρόαση σημαίνει πως ακούω τον συν+άνθρωπο συν+ομιλητή μου για να τον ακούσω. Ειλικρινά και με σεβασμό.
Η ενεργητική ακρόαση, ως δεξιότητα πολύπλευρη, αποτελείται κυρίως από πέντε βασικά στάδια: την πρόσληψη των λεγομένων του άλλου ομιλητή, την κατανόησή τους, την αξιολόγηση, την άσκηση αντανάκλασής τους και, τέλος, την απάντηση. Η απάντηση, λοιπόν, έρχεται (είναι το τελευταίο,λοιπόν, στάδιο) σαν επιστέγασμα μιας υπομονετικής και αληθινής προσπάθειας που αρχίζει να καρποφορεί.
Πολλές φορές, στα πλαίσιο σεμιναρίων κυρίως και εκπαιδευτικών δράσεων, έχω δεχθεί δύο συναφείς με την ενεργητική ακρόαση ερωτήσεις: πρώτον, αν όντως βοηθάει πρακτικά σαν δεξιότητα και, δεύτερον, αν είναι έμφυτη ή αν μαθαίνεται.
Εν συντομία, να πούμε ότι είναι πολύ πιο εύκολο να διακοπεί μια επικοινωνία αν και οι δύο (ή και περισσότεροι) συνομιλητές (ή πλευρές ή ομάδες κ.ο.κ.) αρχίσουν να μην ανταποκρίνονται με σεβασμό ή ευγένεια. Αυτό οδηγεί τα μέρη στο να ‘ορθώσουν’ τείχη και σταδιακά και αναπόφευκτα στη διακοπή του διαλόγου. Άρα, λοιπόν, όταν συμπεριφέρομαι και ακούω τον συνομιλητή μου με σεβασμό, υπομονή και ευγένεια, τότε σιγά-σιγά χτίζω γέφυρες επικοινωνίας. Άρα, στο πρώτο ερώτημα η απάντηση είναι ναι, μόνο καλό μπορεί να προσφέρει στην επικοινωνία η δεξιότητα της ενεργητικής ακρόασης.
Στο δεύτερο ερώτημα, η απάντηση είναι πως η ενεργητική ακρόαση είναι δεξιότητα που μαθαίνεται. Που μπορώ να την εξασκώ καθημερινά. Που μπορώ να ξεκινήσω και, με τον καιρό, να παρατηρώ τον εαυτό μου να εξοιειώνεται και να βελτιώνεται. Σε ένα σχολείο που είχα μιλήσει, ένας μαθητής ακούγοντας για την ενεργητική ακρόαση, είπε αυθόρμητα: «είναι σαν το ποδήλατο, λοιπόν! Αφού μάθεις να ισορροπείς, μετά μπορείς να κάνεις και κόλπα και άλματα». Νομίζω πως συμφωνώ. Αφού μάθεις να ισορροπείς στον διάλογο, στη συνέχεια μπορείς να χρησιμοποιήσεις αυτή τη δεξιότητα για να ακούσεις αυτό που έχει να σου πει ο συνομιλητής. Και να μιλήσεις κι εσύ, με σεβασμό και ευγένεια πάντα.
Η επίλυση, λοιπόν, μιας σύγκρουσης, μιας διαφωνίας, ενός προβλήματος συμπεριλαμβάνει και εμπεριέχει οπωσδήποτε την αληθινή επικοινωνία των μερών που διαφωνούν και την αμφότερη κατανόηση των θέσεων του άλλου μέρους. Τυχόν συμφωνίες που θα προκύψουν με βάση την αληθινή και ουσιαστική επικοινωνία έχουν τις μεγαλύτερες πιθανότητες να τύχουν και απρόσκοπτης εφαρμογής στο μέλλον. Γι’αυτό και η δεξιότητα της ενεργητικής ακρόασης θεωρείται ως μια από τις πιο βασικές στο πεδίο της εξώδικης επίλυσης διαφορών.
