Πραγματοποιήσαμε στο γραφείο μας πριν καιρό μια διαμεσολάβηση που είχε αρκετές ιδιαιτερότητες. Δεν μπορώ να υπεισέλθω σε λεπτομέρειες (χωροχρονικές ή και άλλες) που θα μπορούσαν να καταστρατηγήσουν τον απόρρητο χαρακτήρα της εν λόγω υπόθεσης. Μπορώ, όμως, έχοντας και τη συναίνεση όλων των μετεχόντων σ’αυτήν, να αναφερθώ σε στοιχεία που δείχνουν το πόσο ευέλικτη, συμπεριληπτική αλλά και επανορθωτική μπορεί να γίνει μια διαδικασία διαμεσολάβησης.
Τι αφορούσε
Αφορούσε γείτονες που βρίσκονταν ήδη στα δικαστήρια. Η βασική τους διαφορά αφορούσε τα όρια των ιδιοκτησιών τους. Απ’τη μία πλευρά ένας/μία ιδιοκτήτης/ρια αλλοδαπός/ή, απ’την άλλη πλευρά οι κληρονόμοι κάποιου/ας που απεβίωσε. Ο/η πρώτος/η άσκησε αγωγή. Οι κληρονόμοι ανταγωγή. Τα πράγματα άρχισαν να σοβαρεύουν, άρχισαν να δημιουργούνται καταστάσεις που πολύ εύκολα θα μπορούσαν να εκτροχιαστούν.
Οι ιδιαιτερότητες
Η πρώτη ιδιαιτερότητα: οι πλευρές είχαν δικηγόρους εξαιρετικούς και με βιώματα διαμεσολάβησης. Είχαν συμμετάσχει στο παρελθόν σε υποθέσεις που επιλύθηκαν μέσω διαμεσολάβησης οπότε εμπιστεύονταν τον θεσμό. Γεγονός που συνέδραμε στο να επιλέξουν οι εντολείς τους την οδό της διαμεσολάβησης.
Η δεύτερη ιδιαιτερότητα: η αλλοδαπότητα ενός/μιας των μερών. Εμπιστευόταν απόλυτα τον/την δικηγόρο του/της αλλά είχε μεγαλώσει και ζει σε περιβάλλον με διαφορετική έννομη τάξη. Με διαφορετικά έθιμα, με τρόπους συναλλαγών διαφορετικούς απ’όσους γνωρίζουμε κι έχουμε συνηθίσει εμείς εδώ στην Ελλάδα. Αυτό σίγουρα προσέδιδε έναν χαρακτήρα ιδιαιτερότητας και ανέβαζε τον πήχη της δυσκολίας καθώς έπρεπε αυτές οι διαφορές να ληφθούν υπ’όψη και αν προέκυπτε κάτι κατά τη διάρκεια της διαμεσολάβησης να γεφυρωθούν.
Η τρίτη ιδιαιτερότητα: η διαφορά ηλικίας (με ό,τι συνεπάγεται αυτό) στα εμπλεκόμενα μέρη. Μικροί, μεγάλοι και…μεγαλύτεροι, από πόλεις και από χωριά, όλοι σε μια υπόθεση που τους ταλάνιζε και τους επηρέαζε πολυεπίπεδα: όχι μόνο προσωπικά και οικογενειακά, αλλά επιπρόσθετα και οικονομικά και κοινωνικά (τον καθένα στο δικό του κλειστό κοινωνικό σύστημα). Θέτονταν, δηλαδή θέματα πολύ πιο βαθιά από μια ‘απλή’ διαφορά ορίων.
Η τέταρτη ιδιαιτερότητα: τα μέρη είχαν ήδη «συμφωνήσει» χάρη στις φιλότιμες και ‘χειρουργικές’ κινήσεις των νομικών τους παραστατών. Πρακτικά, δηλαδή, θα έρχονταν εκούσια στην διαδικασία της διαμεσολάβησης με έτοιμο το μεταξύ τους ιδιωτικό συμφωνητικό. Αυτό είναι κάτι ωφέλιμο και βοηθητικό για τον διαμεσολαβητή. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και επισφαλές. Γιατί; Διότι δεν μπορεί να γνωρίζει ο διαμεσολαβητής αν όντως τα μέρη αντιλαμβάνονται πλήρως τα συμφωνηθέντα, αν ‘νιώθουν ότι συμφωνούν πλήρως’ με τα γεγραμμένα στο συμφωνητικό ή αν απλά πιέστηκαν (με ή χωρίς εισαγωγικά η λέξη ‘πιέστηκαν’) για να συμφωνήσουν. Με λίγα λόγια, βλέπει απλώς την τελική εικόνα χωρίς να ξέρει τι διεργασίες πραγματοποιήθηκαν ή ποιο είναι το ιστορικό της διαφορετικότητας στις θέσεις του κάθε συμμετόχοντος ξεχωριστά. Όχι μόνο σε επίπεδο θέσης νομικής αλλά και σε ανθρώπινο.
Πώς κύλησε η διαδικασία
Κατά τη διάρκεια, λοιπόν, της διαδικασίας και αφού είχε γίνει αρκετή προεργασία και τηλεφωνήματα με τα μέρη ξεχωριστά αλλά και με τους νομικούς τους παραστάτες, βρεθήκαμε στο γραφείο μου για την έναρξη του ουσιαστικού μέρους της διαμεσολάβησης. Τα μέρη φαίνονταν ευδιάθετα. Οι νομικοί παραστάτες χαμογελαστοί αλλά και πανέτοιμοι για να δουν τους καρπούς των κόπων τους να επιβραβεύονται. Υπήρχε, λοιπόν, μια εύθραυστη, θετική αδημονία.
Νιώθοντας αυτή την αδημονία, ξεκινήσαμε τη διαδικασία, με μεγάλη προσοχή στις λεπτομέρειες. Σε τέτοιου είδους διαδικασίες διαμεσολάβησης, έχει σημασία η μη στείρα και τυπολατρική προσήλωση στα στάδια της διαδικασίας. Ούτως ή άλλως, η διαμεσολάβηση είναι μεν διαρθρωμένη διαδικασία, αλλά εμβαθύνει στα ανθρώπινα συναισθήματα. Οπότε, ακολουθήσαμε μεν τα βήματα αλλά εστιάσαμε ουσιαστικά και χρονικά όπου κατά περίπτωση αυτό υπαγορευόταν απ’τις καταστάσεις.
Αφού σχεδόν όλα πήγαν όπως φαίνονταν ότι θα κυλήσουν, προς το τέλος του σταδίου των διαπραγματεύσεων δημιουργήθηκε θέμα σοβαρότατο. Θέμα το οποίο στην μεν ελληνική πραγματικότητα είχε μία λύση συγκεκριμένη, στην δε καθημερινότητα του/της αλλοδαπού/ής είχε και πάλι μία λύση συγκεκριμένη, αλλά εντελώς διαφορετική. Σε πολλά επίπεδα: νομικό, καθημερινό, πολιτιστικό, πρακτικό, κλπ. Στο σημείο εκείνο η γλώσσα του σώματος των συμμετεχόντων άρχιζε κάπως απότομα να μεταβάλλεται: αποφυγή της ‘κανονικής’ βλεμματικής επαφής, χέρια σταυρωμένα στο ύψος των ώμων, ακούσιες κινήσεις με τα ακροδάχτυλα, χροιές φωνής πιο σοβαρές και ‘στακάτες’, κλπ.
Εν ολίγοις, κάναμε ανάλυση των καταστάσεων και κάθε πλευρά αντιλήφθηκε πώς θα επιλυόταν το πρόβλημα στις δύο χώρες. Αυτό άρχισε να επουλώνει το φρεσκο-δημιουργημένο ‘τραύμα’ στις σχέσεις τους.
Όμως, το πιο σημαντικό -και το οποίο το μοιράζομαι κατόπιν συναίνεσης των μερών και των παραστατών τους- είναι ότι οδήγησε σε μια πρωτοφανή προσωπική κατάθεση ψυχής ενός εκ των μερών που συνοδεύτηκε και από μια ειλικρινή συγγνώμη για ό,τι πρόβλημα είχε άθελά του/της δημιουργήσει στην άλλη πλευρά.
Εκεί ήταν που οι σχέσεις των μερών όχι μόνο επανήλθαν στο 100% αλλά δημιουργήθηκε -και το λέω αυτό με τη βεβαιότητα του περάσματος ικανού χρόνου απ’τον υπογραφή της συμφωνίας- μια εξαιρετικά φιλική σχέση μεταξύ τους: τα μέρη βοηθούν το ένα το άλλο σε θέματα καθημερινής φύσης (σε εργασίες/δουλειές/θελήματα, κηπευτικές/αγροτικές συμβουλές, θέματα με την ελληνική γλώσσα του/της αλλοδαπού/ής) καθώς και την υπεράσπισή του/της (!) σε 1-2 περιπτώσεις που πήγαν κάποιον να τον/την ‘ρίξουν’ σε συμφωνίες, κλπ.
Επίλογος
Κλείνοντας, οφείλω απλώς να επισημάνω δύο πράγματα. Πρώτον, ότι στο πλαίσιο ενός δικαστικού αγώνα θα ήταν εντελώς ανέφικτο (δεδομένων και των ισχυουσών συνθηκών) να φτάσουν τα μέρη σε συμφωνία. Πόσο μάλλον να αναπτύξουν και φιλική σύνδεση μεταξύ τους. Δεύτερον, μέσα στο απόρρητο, ασφαλές περιβάλλον της διαμεσολάβησης, δημιουργούνται οι κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε να ανοιχτούν τα μέρη. Να εκφράσουν τις βαθύτερες ανάγκες τους, τους φόβους τους καθώς επίσης και τους στόχους τους. Συνδράμει δηλαδή η διαμεσολάβηση τόσο στην επανόρθωση (γεγονός που καλλιεργεί μια κουλτούρα πολιτισμού και εξώδικης επίλυσης) όσο και στην δημιουργία κοινωνικής ειρήνης και θετικών διαπροσωπικών σχέσεων.
